کارشناسان میگویندکه بیش از 80 درصد دانش آموزان دختر ایرانی به علت فقر حرکتی به اختلالات ساختار قامتی مبتلا هستند و به طور متوسط هر دانش آموز ایرانی در مقطع دبیرستان با یک یا 2 معضل مربوط به ساختار قامتی از جمله گودی کمر، افتادگی شانه ها، پاهای پرانتزی شکل و انحنای غیرطبیعی ستون فقرات مواجه است

این آمار جدیدی نیست ولی زمانی اهمیت خود را بیشتر نشان میدهد که بدانیم بیشتر این اختلالات با تحصیل و محیط مدرسه دانش آموزان مرتبط است و رعایت نکردن استانداردها در مکانی که دانش آموزان بیشترین وقت خود را در آن سپری میکنند، در ایجاد این اختلالات نقش غیرقابل انکاری دارد.

دکتر سید منصور رایگانی، دانشیار طب فیزیکی و مدیر گروه طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفتوگو با همشهری، با اشاره به اینکه خیلی از دانش آموزان مستعد ابتلا به ناهنجاری های قامتی بوده و باید حتما شناسایی شوند، میگوید: متأسفانه در مدارس ما هنوز برنامه ویژه ای برای غربالگری این دانش آموزان در نظر گرفته نشده است در حالی که اختلالات قامتی بسیار متنوع هستند.توصیه این متخصص این است که قبل از شروع سنین مدرسه همه دانش آموزان از نظر ابتلا به این اختلالات شناسایی شوند.

نیمکت های مدارس استاندارد نیست

«هنوز مطالعه جامعی در مورد اینکه مدارس چقدر در بروز اختلالات قامتی مؤثرند انجام نشده ولی به طور کلی چیزی حدود 20 تا 25 درصد دانش آموزان به نحوی در اثر شرایط غیراستاندارد مبتلا به این اختلالات هستند».دانشیار طب فیزیکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه دردهای موضعی، اسپاسم و گرفتگی عضلات، اختلالات گردن و حتی اختلال سیستم های داخلی بدن، افتادگی شانه ها، گوژپشتی و گرد بودن ناحیه پشت از جمله اختلالات شایع بین دانش آموزان هستند، توضیح میدهد که به طور کلی همه مدارس باید در رابطه با استاندارد کردن محیط، منطبق با علم ارگونومی باشند.

« ارگونومی یعنی سازگار کردن بشر با وسایل کار و تطبیق دادن این وسایل برای راحت استفاده شدن توسط بشر.»

دکتر رایگانی با این توضیح به استاندارد نبودن تجهیزات مدارس نیز اشاره میکند و معتقد است: البته به تازگی و برای منطبق شدن با این علم اقداماتی در دست انجام است ولی هنوز وضعیت تجهیزات مدارس با استانداردهای ارگونومی فاصله زیادی دارد.

دانش آموزان امروز، بیماران آینده

«اختلالات ایجاد شده در دختران تا سن 16سالگی و در پسران تا سن 18سالگی دیگر قابل اصلاح شدن نیستند». این تأکید متخصصان طب فیزیکی درحالی است که اختلالات قامتی، در بیشتر موارد توسط مربیان مدارس و حتی والدین کاملا نادیده گرفته میشود و فرد را در آینده در معرض ناهنجاریهای جدیتری قرار میدهد.

دکتر نادر معروفی، دکترای تخصصی فیزیوتراپی و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران با اشاره به اینکه عدم رعایت استانداردهای لازم چه از نظر زمان بودن در مدرسه و چه از نظر تجهیزات باعث شده طیف وسیعی از دانش آموزان امروز، بیمارانی باشند که در آینده به کلینیکهای فیزیوتراپی مراجعه میکنند، میگوید: به طور کلی دوران رشد و بلوغ اسکلتی مهمترین مرحله شکل گیری قوس های ستون فقرات است و تشکیل این قوس ها هم بستگی به وضعیت افراد از قبیل نشستن، خوابیدن و راه رفتن دارد.

این متخصص طب فیزیکی مطالعه زیاد در دانش آموزان که مجبورند ستون فقرات را مدت زیادی در یک حالت نگه دارند را نیز عامل مهمی در ایجاد ناهنجاری های ستون فقرات میداند و خاطرنشان میکند: این حالت در مدرسه نمود بیشتری پیدا میکند چون با توجه به اینکه کودک مجبور است 4 تا 6 ساعت از وقت خود را در مدرسه بگذراند، آن هم بیشتر در شرایط بی تحرکی و نشسته در یک کلاس یک ساعت و نیمه، پس فرصتی برای بازسازی ستون فقرات باقی نمیماند.

دکتر معروفی معتقد است که تکالیف حجیم دانش آموزان هم به این امر دامن میزند.وی میافزاید: سن رشد و توزیع متوسط قد اقتضا میکند وسایلی که در اختیار دانش آموزان قرار میگیرد، مطابق با وضعیت دانش آموز باشد و این در حالی است که متأسفانه در مدارس ما همه نیمکت ها به یک ارتفاع هستند و استانداردهای لازم از این نظر به هیچ وجه اجرا نمیشوند.

مربیان هم مقصرند

به عقیده کارشناسان، نقش مربیان مدارس هم در دامنزدن به این اختلالات انکار ناشدنی است.دکتر معروفی در این باره میگوید: متأسفانه مربیان ورزش تنها به دادن یک سری از ورزشهای کلیشهای به همه دانشآموزان بسنده میکنند، در حالیکه ما تأکید میکنیم در این زمینه همه دانش آموزان در تمام مدارس باید توسط فیزیوتراپ غربالگری شوند و برای آنها ورزش های خاص تجویز شود.

دکتر رایگانی نیز با تأکید بر اینکه مربیان ورزش و بهداشت باید در شناسایی اختلالات ساختاری و قامتی با هم رابطه تنگاتنگ داشته باشند و این امری است که تا به حال به آن توجه نشده، معتقد است: متأسفانه زنگ ورزش مدارس تنها محدود به یک زمان مشخص است که همین امر در به وجود آمدن ناهنجاری های قامتی تأثیر زیادی دارد، در حالی که بسته فعالیتهای ورزشی باید مناسب با وضعیت بدن هر دانش آموز توسط مربی تهیه شود و در اختیار او قرار گیرد.

به عقیده دکتر رایگانی، یک نکته را نباید فراموش کرد و آن این است که در بسیاری از موارد این خود دانش آموز است که به خاطر وضعیت نادرست نشستن، ایستادن و راه رفتن و همچنین عدم استقبال از ورزش مبتلا به ناهنجاریهای اسکلتی- عضلانی میشود.

وی خاطرنشان میکند: حتی اگر همه استانداردها چه در مدارس و چه از سوی خانواده رعایت شود، ولی به دانش آموزان از نظر رعایت وضعیت صحیح تحرک و سکون آموزش کافی داده نشود، نباید منتظر کم شدن آمار مبتلایان به ناهنجاری های قامتی بود.

چرا باید به انحرافات ستون فقرات توجه کنیم؟

به گفته کارشناسان، اهمیت انحرافات ستون فقرات به خصوص در دانش آموزان اولا به این دلیل است که درصورت بروز انحراف نیاز بیشتری به عملکرد عضلات

دوم اینکه اعمال نابجای فشار باعث فرسایش مهره ها و لیگامان ها شده و منجر به اختلال دیسک بین مهره ای میشود به طوری که چنین فردی احتمالا در آینده دچار تنگی کانال نخاع و اختلالات حسی- حرکتی نیز خواهد شد. سومین و مهمترین مسئله این است که اگر قفسه سینه دچار فشار شود،

حجم و فضای آن برای حمایت از قلب و ریه کمشده و همین باعث تغییر عملکردقلبی - تنفسی میشود به طوری که برونده قلبی تحت تأثیر قرار میگیرد؛ برای همین افرادی که انحرافات ستون فقرات دارند، ظرفیت انجام کوچکترین فعالیتی از جمله راه رفتن معمولی را ندارند